Τα “Χανιώτικα Νέα” στις 9/2/1980 έγραψαν: «Πέθανε χθες ο τραγουδιστής της Κρητικής Λεβεντιάς. Ο Ν. Ξυλούρης κηδεύεται σήμερα στην Αθήνα». Η εφημερίδα αναφέρεται στη νόσο του και την καλλιτεχνική του πορεία. Τι ήταν, όμως, ο Nίκος Ξυλούρης για την Κρήτη; Η Κρήτη έκλαψε τρεις φορές τον 20ο αιώνα: 18/31936 τον Ελευθέριο Βενιζέλο, 26/10/1957 τον Νίκο Καζαντζάκη και 8/2/1980 τον Νίκο Ξυλούρη. Μαζί με τη Μεγαλόνησο έκλαψε και ολόκληρη η Ελλάδα, αλλά η μάνα Κρήτη πόνεσε περισσότερο για τα δικά της παιδιά. Ειδικά ο χαμός του Νίκου Ξυλούρη σε νέα ηλικία, 44 ετών, στην ακμή της καριέρας του εκτόξευσε τη μορφή και τον μύθο του στην αιωνιότητα. Σαράντα χρόνια μετά το θάνατό του το έργο του και η συμβολή του στην κρητική και την ελληνική μουσική αποτιμήθηκε και εκτιμήθηκε ακόμα περισσότερο. Η επιτυχημένη προσωνυμία «Αρχάγγελος» της Κρήτης από την Τζένη Καρέζη ακολούθησε τη σεμνή, δωρική, όμορφη και γνήσια κρητική μορφή του Ψαρονίκου. Λόγια δεν είπε πολλά, καθώς ότι είχε να πει το τραγούδησε. Η μουσική του πορεία, λίγο-πολύ γνωστή σε όλους. Έμαθε τα πρώτα πατήματα της λύρας στο χωριό του τα Ανώγεια και 17 ετών (1953) πήγε στο Ηράκλειο. Το 1958 έκανε την πρώτη ηχογράφηση «Μια μαυροφόρα που περνά» και το 1966 κέρδισε το πρώτο βραβείο στο φολκλορικό διαγωνισμό του Σαν Ρέμο στην Ιταλία, παίζοντας συρτάκι με τη λύρα. Το 1969 καταξιώθηκε ως ερμηνευτής με την “Ανυφαντού” και ξεκίνησε συνεργασία στην Αθήνα με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Σταύρο Ξαρχάκο, κ.ά. Σταθμός στις συνεργασίες του ήταν το θεατρικό έργο του Κώστα Καζάκου και της Τζένης Καρέζη «Το μεγάλο μας τσίρκο», στο οποίο ερμήνευσε τα τραγούδια σε μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. Συμμετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του 1973 και το «Πότε θα κάνει ξαστεριά», με τη δική του μοναδική φωνή, τραγουδήθηκε μαζί με τον εθνικό ύμνο. Ο μουσικοσυνθέτης Χρήστος Λεοντής περιέγραψε με τα σημαντικότερα και ουσιαστικότερα λόγια τον Νίκο Ξυλούρη: «Ο Νίκος ήταν και παραμένει σύμβολο της κρητικής ομορφιάς, της αντρειάς, της ηρωικής έκφρασης. Για τη γενιά μας ήταν το όραμα της ελευθερίας στις δύσκολες ώρες της δικτατορίας. Για όλους τους Έλληνες όπου γης. Hταν Κρητικός με τη φωνή που διαμορφώθηκε στους χρόνους του Βυζαντίου, που πορεύθηκε στις στράτες του Ερωτόκριτου και έφθασε ως τις μέρες μας, για να θυμίζει τη συνέχεια του γένους και τη δύναμη της φυλής… Aφησε την εικόνα του Αρχάγγελου, που η φωνή του ενώνει τον Θεό με τον άνθρωπο». Η εκδημία του στις 8/2/1980 άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην κρητική και την ελληνική μουσική σκηνή. Η απουσία του σαράντα χρόνια μετά είναι πιο έντονη από ποτέ.
Η επίθεση
των Γερμανών όπως απεικονίστηκε σε βρετανικό περιοδικό
«Η από αέρος
εισβολή σύμφωνα με τις τελευταίες Γερμανικές μεθόδους άρχισε ξαφνικά αλλά όχι
απροσδόκητα, την αυγή της Τρίτης 20 Μαΐου. Ακριβώς λίγο πριν την ανατολή του
ηλίου, τεράστια αεροσκάφη, μερικά ρυμουλκούμενα ανεμόπτερα, κάποια άλλα γεμάτα
με αλεξιπτωτιστές, πέταξαν πάνω από τα 200 μίλια της θάλασσας,[…] και
“ξεφόρτωσαν” τους επιδρομείς, κάποιοι από τους οποίους έφεραν πάνω τους μικρά
οπλοπολυβόλα». Μεταφράζουμε ένα απόσπασμα από το κείμενο ενός εικονογραφημένου
δισέλιδου όπου απεικονίζονται τόσο η διαδικασία που ακολουθούσαν οι Γερμανοί
για την αεροπορική εισβολή τους όσο και κάποιες -κατά τον καλλιτέχνη-
απεικονίσεις από την εισβολή στην Κρήτη. Το δισέλιδο που συμπεριλαμβάνεται στον
τόμο 198 του “Τhe London News Illustrated”, έχει τίτλο: “H από αέρος εισβολή
της Γερμανίας στην Κρήτη: η πρώτη μεγάλη επίθεση με αερομεταφερόμενες δυνάμεις,
πάνω από 200 μίλια θάλασσας”.
Το “London News Illustrated” ήταν το πρώτο εβδομαδιαίο εικονογραφημένο περιοδικό παγκοσμίως -κυκλοφόρησε τον Μάιο του 1842- και σταδιακά σταμάτησε την κυκλοφορία του το 2003. Τα συγκεκριμένα σκίτσα -δημοσιευμένα στο τεύχος της 31ης Μαΐου 1941- είναι ενός Αγγλου σκιτσογράφου που υπέγραφε με το ψευδώνυμο Bryan de Grineau, και ο οποίος ως “ειδικός πολεμικός καλλιτέχνης” αποτύπωνε πολεμικές εικόνες για ευρωπαϊκά έντυπα. Από πάνω αριστερά ξεκινώντας βλέπουμε: 1) την αρχή των έντονων βομβαρδισμών με τους οποίους ξεκινά η από αέρος επιδρομή. 2) Με χαμηλές πτήσεις των Junker 52 ρίχνονται οι αλεξιπτωτιστές […]. 3) Οι αλεξιπτωτιστές με βόμβες καπνού σηματοδοτούν τις θέσεις τους στις οποίες ρίχνονται με αλεξίπτωτα ο οπλισμός και άλλα εφόδια. 4) Τα φορτωμένα στρατιώτες Junkers 52 προσγειώνονται σε επίπεδες εκτάσεις και κατόπιν μέσω ασυρμάτων πραγματοποιείται η συνεννόηση […] των στρατιωτικών δυνάμεων. Στην κεντρική εικόνα 5, ανεμόπτερα που φέρουν βαρύ οπλισμό πολυβόλων […] συρόμενα από αεροσκάφη επιτίθενται σε Ηράκλειο και Ρέθυμνο. Δεξιά πάνω η εικόνα 6 απεικονίζει ένα είδος ανεμόπτερων – υδροπλάνων, προσθαλασσωμένα στις ακτές κοντά σε Ρέθυμνο και Χανιά. Στην εικ. 7, το αεροδρόμιο του Μάλεμε (αναγράφεται ως MELEME), καταλήθφηκε από τις αερομεταφερόμενες δυνάμεις. Τέλος στην εικ. 8, κάτω δεξιά: «Κατόπιν επιχειρήθηκε η από θαλάσσης “εισβολή” αλλά οι διασκορπισμένες δυνάμεις βυθίστηκαν από τις βρετανικές ναυτικές δυνάμεις.
Δύο φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν στο “Ανασκαλεύοντας το Αρχείο των “Χ.Ν.”” για την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη στις 5 Νοεμβρίου αλλά και η αναφορά από τον Φρέντυ Γερμανό στον καπετάν Μανούσακα, τον Χανιώτη βρακοφόρο που απεικονίζεται σε αυτές: (σ.σ. στη μία μεταφέρει το φέρετρο του Καζαντζάκη μαζί με άλλους έξω από την εκκλησία του Αγίου Μηνά και στην άλλη ρίχνει χώμα από τα Χανιά στον τάφο του μεγάλου Κρητικού στοχαστή), ήταν η αφορμή για τη συνάντησή μας με την Ευαγγελία Νικολακάκη-Μανιουδάκη η οποία μας μίλησε όχι μόνο για τον καπετάν Μανούσακα αλλά και για δύο ακόμη πρόσωπα που απεικονίζονται στη συγκεκριμένη φωτ. και τα οποία αναγνώρισε η συγγραφέας του βιβλίου “Οι Εραστές της Λευτεριάς”, πολύ καλή γνώστης της τοπικής μας ιστορίας και όχι μόνο. Επαναδημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα τη μία από τις δύο φωτογραφίες από την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη (φωτ. 1), στην οποία απεικονίζεται ο Μανούσος Μανουσογιαννάκης (καπετάν Μανούσακας κατά Φρέντυ Γερμανό). Είναι ο βρακοφόρος που κρατά το μπροστινό μέρος του φέρετρου, και οι Χανιώτες τον γνώριζαν και με το προσωνύμιο “ο Ντελής” λόγω της εμφάνισής του (σ.σ. από τη λέξη ντελικανής). Οπως μας πληροφόρησε η κα Νικολακάκη-Μανιουδάκη ο Μ. Μανουσογιαννάκης διατηρούσε κατάστημα στη Δημοτική Αγορά και υπήρξε από τους πρωτοχορευτές του Ομίλου Βρακοφόρων Ν. Χανίων που ιδρύθηκε στην πόλη μας στα 1952 (όπως διαβάζουμε σε λεζάντα μίας από τις φωτογραφίες που παραθέτουμε σήμερα). Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να αναφέρουμε ότι το σημερινό “Ανασκαλεύοντας…” διαφέρει από όλα τα προηγούμενα 88 της χρονιάς αφού κατά παρέκκλιση δημοσιεύουμε δύο φωτογραφίες που δεν προέρχονται από το Αρχείο των “Χ.Ν.”, αλλά τις θεωρούμε πολύ ενδιαφέρουσες και γι’ αυτό τις συμπεριλάβαμε…. Επανερχόμαστε όμως στη φωτογραφία μας: Ο βρακοφόρος στα αριστερά είναι ο Μιχάλης Γεωργίου Λεφάκης (Λέφας) ο οποίος γεννήθηκε στους Κάμπους Κυδωνίας, έζησε στα Τσικαλαριά και πρόκειται για τον γνωστό σκηνοθέτη και παραγωγό Κινηματογράφου. Ηταν και αυτός πρωτοχορευτής του Ομίλου Βρακοφόρων και ενδεχομένως ως μέλη του, παραβρέθηκαν στην κηδεία του Καζαντζάκη μαζί με τον πρόεδρο και εκ των ιδρυτών του χανιώτικου Συλλόγου, Κωνσταντίνο Βενιανάκη ο οποίος απεικονίζεται στην ίδια φωτογραφία και είναι αυτός που στέκεται δεξιά, δίπλα στον Μανουσογιαννάκη με το κοστούμι. Εξάλλου, στον επί σειρά ετών πρόεδρο του Συλλόγου Κ. Βενιανάκη, είχε αναφερθεί και ο συνεργάτης των “Χ.Ν.” Αντώνης Πλυμάκης με δημοσίευμά του στις 23 Σεπτεμβρίου τ.ε. παραθέτοντας παράλληλα ενδιαφέροντα στοιχεία και λεπτομέρειες για τον συγκεκριμένο Σύλλογο που «ήταν από τους ελάχιστους συλλόγους που υπήρχαν τότε στην Κρήτη ως “φορείς διάδοσης των κρητικών χορών”», όπως χαρακτηριστικά σημείωνε στο κείμενό του. Σε αυτό γινόταν λόγος και για τον Τουριστικό Σύνδεσμο Κρήτης που στη δεκαετία του ’60, μαζί με τον Ομιλο Βρακοφόρων Χανίων «ήταν σχεδόν καθημερινά στην τοπική και μέχρι πανευρωπαϊκή επικαιρότητα. Εχω στοιχεία μόνο για τον Ιούλιο του 1968 που είχαν προσκληθεί να χορέψουν σε οκτώ φεστιβάλ στη Γαλλία και Ιταλία» έγραφε ο Α.Π. ενώ αναφερόταν και στο Δ.Σ. του Ομίλου Βρακοφόρων και συγκεκριμένα σε δύο μέλη του: τον Μανώλη Κλαουράκη και Γ. Πλυμάκη. Παραθέτουμε σήμερα από την εφημερίδα “Παρατηρητής” της 27ης Οκτωβρίου 1962 ένα μικρό μονόστηλο που αφορά στις αρχαιρεσίες «προς ανάδειξιν του νέου Διοικητικού Συμβουλίου Βρακοφόρων Ν. Χανίων» και τη σύσταση του Δ.Σ. του Συλλόγου, στο οποίο πέρα από τους τους Μ. Κλαουράκη και Γ. Πλυμάκη αναφέρονται και όλα τα μέλη του Συλλόγου τότε. Ομως, για να επανέλθουμε στα πρόσωπα που υπήρξαν η αφορμή για το σημερινό δημοσίευμα, παραθέτουμε σήμερα ακόμη δύο φωτογραφίες που μας υπέδειξε η κα Μανιουδάκη – Νικολακάκη, και προέρχονται από το βιβλίο του Γιάννη Νικολάου Μάντακα “Ιστορικό Λαογραφικό Ανθολόγιο” Α’ τόμος, Εκδόσεις Παράρτημα Πολεμικού Μουσείου Χανίων (σ.σ. οι λεζάντες αναγράφονται στο βιβλίο). Στη φωτ 2 βλέπουμε τόσο τον Κωνσταντίνο Βενιανάκη όσο και τον Μιχάλη Λεφάκη (εδώ αναφέρεται ως Μιχάλης Λέφας) μαζί με άλλους χορευτές του Ομίλου ενώ στη φωτ. 3 σε παρέλαση εθνικής επετείου, ο Μιχάλης Λεφάκης είναι ο σημαιοφόρος και στα αριστερά του παρελαύνει ο Μανούσος Μανουσογιαννάκης μαζί με τους Αντώνη Ποντικάκη, Θεόδωρο Ψαρό και Σταύρο Λύκο ενώ δεν έχει αναγνωριστεί ο βρακοφόρος που παρελαύνει πίσω από τον σημαιοφόρο. Το σημείο της φωτογραφίας αναγνωρίζεται και είναι στη σημερινή Ανδρέα Παπανδρέου (τότε Βασιλέως Κωνσταντίνου), λίγο πριν το Ρολόι. Σημ.: Δεν ήταν εφικτό να ταυτοποιήσουμε τους δύο βρακοφόρους που διακρίνονται πίσω από τον Λεφάκη στη φωτ. από την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη .
Με την ονομασία αυτή έμεινε στην ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση, που επιχείρησε η Ναζιστική Γερμανία κατά της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 και η οποία έληξε δώδεκα μέρες μετά, την 1η Ιουνίου, με την κατάληψη της Μεγαλονήσου. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο.
Η απόφαση για την επίθεση στην Κρήτη ελήφθη από το Χίτλερ στις 25 Απριλίου 1941, λίγες μέρες μετά την παράδοση της ηπειρωτικής Ελλάδας στις δυνάμεις του Άξονα, και έλαβε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ερμής» («Unternehmen Merkur»). Ήταν αμυντική και όχι επιθετική επιχείρηση, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Οι Γερμανοί είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν τα νοτιοανατολικά τους νώτα, ενόψει της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα (Εκστρατεία στη Ρωσία) και να εξορμήσουν στη Βόρεια Αφρική, με εφαλτήριο την Κρήτη, όπως πίστευαν οι Σύμμαχοι.
Τις παραμονές της επίθεσης, οι Σύμμαχοι είχαν τακτικό πλεονέκτημα σε ξηρά και θάλασσα, ενώ οι Γερμανοί στον αέρα. Έτσι, το γερμανικό επιτελείο αποφάσισε να διεξαγάγει την επιχείρηση από αέρος με τη χρησιμοποίηση δυνάμεων αλεξιπτωτιστών σε ευρεία κλίμακα, για πρώτη φορά στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων τέθηκε ο πτέραρχος Κουρτ Στούντεντ, 51 ετών, βετεράνος πιλότος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε στη διάθεσή του 1190 αεροπλάνα (πολεμικά και μεταγωγικά) και 29.000 άνδρες (αλεξιπτωτιστές και πεζικάριους), ενώ οι Ιταλοί θα συνεισέφεραν 3.000 στρατιώτες.
Την Κρήτη
υπερασπίζονταν όσοι έλληνες στρατιώτες είχαν παραμείνει στο νησί και
δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (Βρετανοί, Αυστραλοί και
Νεοζηλανδοί στρατιωτικοί), που είχαν διεκπεραιωθεί από την κατεχόμενη
Ελλάδα. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο νεοζηλανδός στρατηγός Μπέρναρντ
Φράιμπεργκ, 52 ετών, βετεράνος και αυτός του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι
υπερασπιστές της Μεγαλονήσου ανήρχοντο σε περίπου 40.000, αλλά είχαν
ανεπαρκή και απαρχαιωμένο οπλισμό, ιδίως οι Έλληνες. Πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/267
Ιστορικά πρόσωπα, γνώριμες τοποθεσίες, ήθη και έθιμα μιας άλλης εποχής αλλά και το δράμα των Τουρκοκρητικών προσφύγων που εγκατέλειψαν βίαια το νησί στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, περνάνε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου “Τα παιδιά του πολέμου” του Τούρκου συγγραφέα Αχμέτ Γιορουλμάζ. Πρόκειται για μια μυθιστορηματική βιογραφία του Τουρκοκρητικού Χασάν Αϊνάκη, που μετέφρασε από τα τουρκικά η Χανιώτισσα Στέλλα Καντεράκη, με τη φιλοδοξία να φωτιστούν πτυχές της τοπικής ιστορίας οι οποίες με δραματικό τρόπο βρίσκονται ξανά στην επικαιρότητα μέσα από σύγχρονα προσφυγικά ρεύματα.
• Πώς προκύπτει ο τίτλος «Τα παιδιά του πολέμου»; Σε τι αναφέρεται η ιστορία; Η επιλογή αυτού του τίτλου από τον συγγραφέα Αχμέτ Γιορουλμάζ δεν έγινε τυχαία, γιατί αφορά στην περίοδο από το 1867 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1924. Ακόμη και αν κάποιος από εμάς γνωρίζει στοιχειωδώς τα γεγονότα, είναι προφανές ότι πρόκειται για μιαν εποχή έντονων ιστορικών σεισμικών δονήσεων, με αναβρασμούς, ανταρσίες, βία και αίμα, είτε πρόκειται για τα Χανιά, την Κρήτη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, είτε πρόκειται για ολόκληρη την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Και βέβαια, έχει να κάνει και με τις σημαντικότατες εξελίξεις στην πάλαι ποτέ κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία σε περίοδο παρακμής πλέον, με την εμφάνιση του Μουσταφά Κεμάλ Πασά γνωρίζει την Ανάσταση, σύμφωνα με τον όρο που χρησιμοποιεί ο Jean – Paul Roux, καθηγητής Τουρκολογίας στη Γαλλία. Ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω κι έναν πιο ακραίο τρόπο έκφρασης, γράφοντας πως ο πόλεμος μπορεί να κυοφορείται ή να συντηρείται έμμεσα, χωρίς υλική βία, αλλά με μια βία άλλου είδους, υπό μορφήν ρητρών εξαναγκασμού σε μια Συνθήκη ανάμεσα σε Κράτη και Κυβερνήσεις και με τη διαμεσολάβηση και τη χειραγώγηση λαών, από πλευράς των εκάστοτε Μεγάλων Δυνάμεων. Η άλλη, αναπάντεχη πηγή του τίτλου αναφέρεται στο όνομα μιας ταβέρνας που υπήρχε στα Χανιά εκείνα τα χρόνια, στην οποία και σύχναζαν περισσότερο οι Τουρκοκρητικοί, που συνήθως, την ονόμαζαν “η ταβέρνα του Νουρί”, το πραγματικό όνομα όμως ήταν “Τα Παιδιά του Πολέμου”.
• Η ιστορία βασίζεται σε αληθινά περιστατικά; Tο βιβλίο είναι η περιγραφή της ζωής και των συναισθημάτων του Τουρκοκρητικού Χασάν Αινάκη, ο οποίος γεννήθηκε στο νομό Χανίων, εδώ μεγάλωσε, εδώ έμαθε γράμματα, εδώ δούλεψε, ενηλικιώθηκε και αγάπησε πρόσωπα, ζώντας αρχικά στη φτώχεια τα όνειρα ενός παιδιού, μέσα στην ομορφιά της κρητικής φύσης, τα πρώτα σκιρτήματα της νιότης, την αλληλεγγύη ανάμεσα σε Τούρκους κι Ελληνες, χριστιανούς και μουσουλμάνους, ειδικά ανάμεσα σε αυτόν κι έναν Ελληνα που αποτέλεσε το σημαντικότερο πρόσωπο της ζωής του, κατά τη γνώμη μου. Αλλά και ανταγωνισμούς, δολοπλοκίες, επιθέσεις, βιασμούς, ανταρτοπόλεμο και έρωτες, κυρίως τον τελευταίο, μεγάλο έρωτα στα Χανιά, βουλευτικές εκλογές, θρησκευτικά κι εκπαιδευτικά ζητήματα, το στρατόπεδο αιχμαλώτων στην πρωτεύουσα, τις ειδήσεις και τις γνώμες για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κεμάλ. Το βιβλίο βασίζεται σε αληθινά περιστατικά και ιστορικά γεγονότα, με κυριότερο απ’ όλα τον σπαραγμό και το δράμα του πρόσφυγα – μετανάστη που φεύγει ολομόναχος πια, αφήνοντας την ψυχή του πίσω στο νησί, βιώνοντας έναν ζωντανό θάνατο, τον δικό του. Ας φανταστεί ο καθένας από εμάς, τον εαυτό του στη θέση του. Έχει άραγε σημασία που ήταν Τούρκος; Αυτό, κανένα βιβλίο, καμία έρευνα, καμία Συνθήκη, κανένας εκπαιδευτικός Οργανισμός, κανένας Τουρκολόγος και καμία Αρχή δεν θα μπορέσουν ποτέ να το προσεγγίσουν σε βάθος, γιατί είναι ό,τι πιο Ανθρώπινο, μία απέραντη τραγωδία και μια πληγή που δεν επουλώνεται με τίποτα. Αυτό, το ζούμε ξανά πρόσφατα, με την προσφυγιά στο Αιγαίο, τους Σύριους και τους Κούρδους. Κι όχι μόνον. Να ευχηθούμε να μην το ζήσουν τα παιδιά μας κι ελπίζω να διατηρήσουμε την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη μας, όντας υπέρ της ειρήνης και τη φιλίας των λαών.
• Στο εξώφυλλο της τουρκικής έκδοσης απεικονίζεται η Σπλάντζια. Τα Χανιά έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία; «Η πλατεία της Σπλάντζιας είναι η μεγάλη πλατεία των Χανίων…». Ετσι αρχίζει ένα άλλο κεφάλαιο του βιβλίου που μου θύμισε κινηματογραφική ταινία, φαντασμαγορικό σκηνικό θεάτρου και με βύθισε στη ζωή αλλοτινών καιρών. Αυτά είναι τα Χανιά του βιβλίου, ένας τόπος βαθιά μέσα στον χρόνο και στην καρδιά ενός ανθρώπου, ανάμεσα σε παραμύθι και πραγματικότητα, στη ζωή και στον θάνατο. Τα Χανιά μαζί με παλιές κρητικές μαντινάδες, στιχουργήματα κι άλλες εκπλήξεις που βίωσα, διαβάζοντας και μεταφράζοντας την τουρκική γλώσσα. Από την αρχή μέχρι το τέλος, το κάθε πρόσωπο, η κάθε τοποθεσία, τα σοκάκια των Χανίων οι συνοικίες, τα χωριά, το λιμάνι και η θάλασσα, οι γιορτές, τα φαγητά, τα πένθη, τα ήθη και τα έθιμα, είναι “Χανιά” και “Κρήτη”. Τα Χανιά λοιπόν, το Συντριβάνι, τα Βενέτικα Στενά, η Σπλάντζια, το Κουμ – Καπί, τα Ταμπιά, το Βαρούσι, η Κίσσαμος και το Καστέλι, το Καλάμι, η Κάνδανος, η Παλαιόχωρα, τα Φλώρια, η Σούδα, αναβοσβήνουν και πηγαινοέρχονται ως λέξεις και τοποθεσίες μέσα στο βιβλίο σαν τα φώτα του καραβιού που φεύγει για το Αϊβαλί. Αν λάβουμε επίσης υπ’ όψιν τα ονόματα των Τουρκοκρητικών που γεννήθηκαν κι έζησαν εδώ και κυρίως ονόματα προγόνων από τις δικές μας οικογένειες, που είναι κάμποσα μέσα στο βιβλίο, με τα επαγγέλματά τους, τη νοοτροπία τους, τις κινήσεις, τις ιδέες τους στην πολιτική και τους σκοπούς τους, όπως αυτά απεικονίζονται στο διήγημα και στα συναισθήματα του Χασάν, ο κεντρικός τόπος είναι η πόλη. Φυσικά, υπήρξαν και οι μετακινήσεις εκτός, πάντοτε όμως μέσα στο νομό Χανίων όπως τα νοσταλγεί και γράφει γι’ αυτά ο Χασάν χρόνια μετά, στα απομνημονεύματά του, στο Αϊβαλί, κοιτάζοντας προς την Κρήτη λίγο καιρό πριν πεθάνει με τον καημό εκείνου που δεν επέστρεψε ποτέ στα Χανιά του και στην Κρήτη του, στην αγαπημένη του πατρίδα. Αυτό λοιπόν το βιβλίο είναι τα Χανιά στην κυριολεξία, είτε ο νομός, είτε η πρωτεύουσα, μέσα από την καθημερινή ζωή, την ιστορία, τις ανθρώπινες σχέσεις και το συναίσθημα.
